Żelazo w organizmie występuje jako barwnik we krwi (hemoglobina), mięśniach (mioglobina), enzymach oraz w formie zapasowej – ferrytyna i homosyderyna. Funkcja żelaza związania jest przede wszystkim z procesami transportu i wykorzystania tlenu oraz syntezy erytrocytów, bierze też udział w procesach regulatorowych i odpornościowych.
Zasoby żelaza w organizmie rozdysponowane są w dwóch pulach. Pierwsza stanowi żelazo krążące we krwi, użytkowane do zaspokojenia bieżących potrzeb, przenoszone przez białko transportujące transferynę. Ta pula żelaza jest zużywana np. do produkcji hemoglobiny. Druga pula to właściwy magazyn żelaza, znajdujący się m.in. w komórkach wątroby, w którym żelazo przechowywane jest w stanie związanym z białkami wyżej wspomnianymi– ferrytyną i hemosyderyną. W przypadku niedoboru żelaza dochodzi do stopniowego wyczerpania obu tych magazynów, a w konsekwencji do zaburzenia produkcji krwinek czerwonych. Powstaje ich mniej, w ich wnętrzu znajduje się mniejsza ilość hemoglobiny, mają mniejsze rozmiary-stąd nazwa anemia mikrocytarna . Wpływa to na stopniowe pogorszenie ogólnego stanu zdrowia i wystąpienie objawów klinicznych niedokrwistości.
Niedobór żelaza jest jednym z najpowszechniejszych niedoborów żywieniowych na świecie i główną przyczyną anemii.
Do objawów niedoboru żelaza możemy zaliczyć:
Bladość śluzówek i powłok skórnych,
Przewlekłe uczucie zmęczenia,
Senność,
Bóle i zawroty głowy,
Problemy z koncentracją,
Szum uszny,
Kruchość paznokci,
Łamliwość i wypadanie włosów.
Jakie mogą być przyczyny niedoboru żelaza ?
Do przyczyn niedokrwistości z niedoboru żelaza możemy zaliczyć:
Dużą utratę krwi
przez drogi rodne: obfite miesiączki, mięśniaki, krwawienia pomenopauzalne
przez przewód pokarmowy: nowotwory, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, żylaki przełyku, owrzodzenia w przepuklinie rozworu przełykowego, choroby pasożytnicze, stosowanie kwasu acetylosalicylowego i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych i leków zmniejszających krzepliwość krwi
urazy i operacje
krwiodawstwo
przewlekła hemodializa
Zwiększone zapotrzebowanie (przy niedostatecznej podaży w diecie)
wcześniaki, noworodki niekarmione mlekiem matki
okres dojrzewania
okres ciąży (II i III trymestr) i laktacji
w trakcie leczenia niedoboru witaminy B12
bardzo intensywny wysiłek fizyczny
Upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowe
stan po usunięciu żołądka, chirurgiczne leczeniu otyłości
zapalenie żołądka wywołane przez H. pylori, autoimmunologiczne zapalenie żołądka
celiakia i stan po usunięciu fragmentu jelita
dieta ubogobiałkowa, bogata w fosforany, szczawiany, fityniany i herbatę (utrudnia wchłanianie).
Niedobór w diecie
wyniszczenie,
zaburzenia odżywiania,
niezbilansowana dieta wegetariańska i wegańska
Diagnostyka
Podstawowym badaniem diagnostycznym jest morfologia krwi. W przypadku niedokrwistości stwierdza się w niej zmniejszoną liczbę czerwonych krwinek (RBC), a także zmniejszone stężenie hemoglobiny (Hb/Hgb). Prawidłowe stężenie żelaza w surowicy nie wyklucza jego niedoboru w organizmie, żeby się o tym przekonać, należy oznaczyć stężenie ferrytyny w surowicy oraz oznaczyć zdolność wiązania żelaza (Total Iron Binding Capacity – TIBC ). Jeśli stężenie ferrytyny jest obniżone, a TIBC jest powyżej lub blisko górnej granicy normy, można rozpoznać niedobór żelaza.
Źródła pokarmowe żelaza:
Biodostępność zależy od formy chemicznej pierwiastka – lepiej wchłaniana jest forma hemowa, której źródłem są produkty odzwierzęce, forma niehemowa z produktów roślinnych wykorzystywana jest w mniejszym stopniu. Dietę należy uzupełnić o produkty bogate w żelazo:
Podroby,
Czerwone mięso: wołowina, jagnięcina, kaczka, królik, wieprzowina,
Jaja, ryby, owoce morza,
Zielone warzywa liściaste,
Pestki, orzechy (pasta tahini 9 mg-100g, pestki dyni 8,1 mg-100g),
Nasiona roślin strączkowych,
Chleb żytni razowy na zakwasie.
Dodatkowo posiłki należy komponować tak, żeby pojawiły się związki zwiększające przyswajanie żelaza:
Meat factor tzw. Czynnik mięsny,
Witamina C,
Kwasy organiczne np. jabłkowy, cytrynowy, mlekowy,
Beta- karoten.
Uwaga, do czynników zmniejszających wchłanianie żelaza należą:
kwas fitynowy – substancja występująca w zbożach, roślinach strączkowych, orzechach i pestkach, polifenole – związki o charakterze antyoksydacyjnym, występujące w produktach roślinnych. Z tego powodu popijanie posiłków herbatą zmniejsza znacząco wchłanianie żelaza,
wapń- zawarty w produktach mlecznych.
Badania kliniczne sugerują, że w pokryciu niedoborów żelaza przydatne może być włączenie dodatkowej suplementacji, która korzystnie wpływa na wchłanianie i wykorzystanie Fe. Do suplementacji wspomagająca leczenie anemii mikrocytarnej należy zaliczyć:
Probiotyk Lactobacillus plantarum 299V
Laktoferynę
Witaminę C
Anemia może znacznie obniżyć jakość życia, ze względu na odczucie ciągłego zmęczenia, słabą wydolność w trakcie aktywności fizycznej, pogorszenie stanu włosów, skóry i paznokci. Jeśli zauważasz u siebie takie objawy, koniecznie wykonaj podstawową diagnostykę i pod okiem lekarza i dietetyka medycznego rozpocznij leczenie anemii.