Niedobór żelaza i jego konsekwencje kliniczne to powszechny problem. Anemia z niedoboru żelaza (IDA- Iron deficiency anaemia) dotyka obecnie 1,2 miliarda ludzi na całym świecie, a niedobór żelaza bez niedokrwistości (IDWA- iron deficiency without anaemia) występuje co najmniej dwukrotnie częściej.
Niedobór żelaza bez niedokrwistości jest słabo rozpoznawany przez klinicystów pomimo dużej częstości występowania, prawdopodobnie z powodu nieoptymalnych zaleceń dotyczących badań przesiewowych. Diagnozowanie IDWA opiera się na badaniu hemoglobiny i ferrytyny, a także wysycenia transferyny.
Zapobieganie niedoborowi żelaza jest istotne z kilku powodów:
przez cały okres ciąży wystarczająca ilość żelaza jest niezbędna dla zdrowia matki i płodu.
przedoperacyjny niedobór żelaza należy skorygować w ramach prehabilitacji, aby zmniejszyć ryzyko transfuzji i niedokrwistość pooperacyjnej.
zwiększone ryzyko śmiertelności u pacjentów z niewydolnością serca.
pogorszenie jakości życia.
Trochę teorii. Żelazo ma zarówno pulę magazynową, jak i pulę funkcjonalną. Pula magazynowa to układ siateczkowo-śródbłonkowy, w komórkach wątroby, śledziony i węzłów chłonnych. Pula funkcjonalna to krwinki czerwone, szpik kostny oraz mięsień sercowy i mięśnie szkieletowe. Żelazo jest wchłaniane w dwunastnicy za pośrednictwem określonych transporterów i jest przenoszone przez cząsteczki transferyny do puli magazynowej i funkcjonalnej.
Anemia z niedoboru żelaza cechuje się niskim poziomem żelaza w puli funkcjonalnej.
W funkcjonalnym niedoborze żelaza charakterystyczny jest chroniczny stan zapalny, powodując uwalnianie cytokin i hepcydyny. Hepcydyna powoduje niedobór żelaza poprzez zablokowanie eksportera żelaza-ferroportyny. Istnieją dwie ścieżki tłumaczące niedobór żelaza wynikające z blokady ferroportyny. Po pierwsze, zmniejszenie wchłaniania żelaza w dwunastnicy;
po drugie zatrzymywanie żelaza w pulach magazynowych. To znaczy że
pomimo normalnego poziomu żelaza w magazynach, brakuje go do potrzeb bieżących.
Niedoboru żelaza jest wtedy, gdy pula magazynowa żelaza jest ograniczona ze względu na:
zmniejszone spożycie,
zwiększone zapotrzebowanie,
zmniejszoną absorpcję lub
nadmierną utratę.
Niewystarczające spożycie może wynikać z diety ubogiej w żelazo, np. diety wegańskie, restrykcyjne diety odchudzające, diety eliminacyjne. Wyższe zapotrzebowanie na żelazo obserwuje się u rosnących dzieci i kobiet w ciąży. Sportowcy mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo i są bardziej narażeni na rozwój niedoborów żelaza, głównie z powodu przewlekłego stanu zapalnego i zwiększonych strat wraz z moczem i potem. Poziomy hepcydyny są podwyższone w sytuacji przewlekłego stanu zapalnego, co powoduje zablokowanie eksportera żelaza, ferroportyny.
Wchłanianie żelaza zachodzi głównie w bliższej części jelita cienkiego. Do redukcji wymagana jest obecność wystarczającej ilości kwasu żołądkowego Fe3+ do Fe2+, które jest łatwiej wchłaniane. Pacjenci po zabiegach chirurgicznego leczenia otyłości są bardzo podatni na niedobór żelaza ze względu na zmniejszon powierzchnię absorbcji i/lub zmniejszone wydzielanie kwasu żołądkowego, a niższe pooperacyjne spożycie żelaza w diecie dodatkowo zwiększa ryzyko niedoborów. Dlatego niezbędna jest dodatkowa suplementacja żelaz.
Zakażenie Helicobacter pylori również może powodować niedobór z powodu zmniejszone wchłanianie żelaza i utraty krwi. Pacjenci z autoimmunologicznym zapaleniem błony śluzowej żołądka również mają mniejsze wydzielanie kwasu żołądkowego, a zatem zawodzi wchłanianie żelaza jest upośledzone. To samo dotyczy pacjentów chronicznie stosujących inhibitory pompy protonowej lub leki przeciwhistaminowe.
Spożycie kawy, herbaty lub wapnia (w suplementach lub produktach mlecznych) zmniejsza wchłanianie żelaza. Przewlekłe stany zapalne towarzyszące w celiaki, chorobom zapalnym jelit i niewydolność serca, zwiększają produkcję hepcydyny.
Niedobór żelaza może również wynikać z poważnych lub przewlekłych utajonych strat krwi,
jest częsty u kobiet z obfitymi miesiączkami, dawców krwi i kobiet w ciąży. Również u osób z krwawieniem z nosa, krwawieniem z przewodu pokarmowego .
DIAGNOSTYKA NIEDOBORU ŻELAZA
Ferrytyna jest wskaźnikiem zapasów żelaza i jest najbardziej czułym i specyficznym biomarkerem do oceny niedoboru żelaza.
WHO definiuje niską ferrytynę
jako poziomy <15 µg/L dla dorosłych i <12 µg/L dla dzieci.
Jednakże, w praktyce klinicznej, gdy poziom ferrytyny spada poniżej 30 µg/L można rozpoznać niedobór żelaza. Skierowanie na badanie może wystawić lekarz rodzinny na koszt NFZ.
Ferrytyna jest reagentem ostrej fazy, który jest podwyższony w surowicy podczas przewlekłego stanu zapalnego. Jeśli chorujesz na przewlekłe choroby zapalne wartości graniczne dla ferrytyny wzrastają do 100 µg/L.
Poziomy wysycenia transferyny (TSAT) poniżej 20% świadczą o niedoborze żelaza.
Poziom żelaza w surowicy zmienia się w ciągu dnia i nie powinien być używane do diagnozy.
Rozróżnienie między IDA i IDWA opiera się na badaniu morfologii krwi i zawartości hemoglobiny.
Niski poziom hemoglobiny= anemia
Klinicyści powinni jednak wziąć to pod uwagę fakt, że normalne zakresy hemoglobiny zostały ustalone przy użyciu danych dotyczących populacji. Zasadniczo, co może być normalnym poziomem hemoglobiny dla jednej osoby może być nienormalne dla innej, zwłaszcza jeśli pacjent ma poziom hemoglobiny w dolnym zakresie normy, ale zwykle jego poziomy hemoglobiny są wyższe. Leczymy objawy nie wyniki !
Niedobór żelaza bez niedokrwistości został powiązany z następującymi objawami:
osłabienie, zmęczenie,
zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego
trudności z koncentracją i niska wydajność pracy
dysfunkcje neuropoznawcze, w tym drażliwość
zespół fibromialgi (zespół bólowy charakteryzujący się przewlekłym, uogólnionym bólem mięśni i stawów oraz występowaniem tzw. punktów tkliwych)
zespół niespokojnych nóg
utrzymywanie się objawów mimo leczenia niedoczynność tarczycy
słabe wyniki neurorozwojowe u niemowląt urodzonych przez matki z niedoborem żelaza
LECZENIE
Po zidentyfikowaniu niedoboru żelaza bez anemii należy wprowadzić leczenie, za docelową wartość ferrytyną obierając: 100 µg/L.
Leczenie należy kontynuować do momentu uzyskania odpowiedniego poziomu ferrytyny i ustąpienia objawów. Leczenie obejmuje edukację żywieniową i doustną suplementację żelaza. Dożylne wlewy żelaza powinny być rozważone u pacjentów ze złą tolerancją i nieskuteczną doustną podażą. Należy sprawdzić poziom ferrytyny co 6-12 miesięcy po leczeniu, zwłaszcza w przypadku kobiet obficie miesiączkujących i planujących ciążę.
DIETA
Pacjenci powinni spożywać czerwone chude mięso, podroby, drób lub ryby co najmniej pięć razy w tygodniu i uwzględnić w diecie produkty pełnoziarniste, roślin strączkowe i warzywa. Dieta powinna być różnorodna. Pomocna może być konsultacja z dietetykiem klinicznym. Więcej o diecie bogatej w żelazo przeczytasz TU .
Niemniej jednak samo wzbogacenie diety może nie wystarczy do uzupełnienia niedoboru, co wymaga leczenia farmakologicznego. Żelazo podawane doustnie wiąże się z działaniami niepożądanymi ze strony przewodu pokarmowego, takimi jak zaparcia, biegunki, niestrawność i nudności.
PROTOKUŁ SUPLEMENTACYJNY
Stosowanie pojedynczych dawek co drugi dzień, w przeciwieństwie do wielokrotnych dawek każdego dnia wykazało, wyższą absorpcję i lepszą regulację poziom hepcydyny u kobiet z niedoborem żelaza. Zalecana doustna dawka wynosi 28–50 mg żelaza dziennie lub 100 mg co drugi dzień przez 25 dni. Najlepiej byłoby skontaktować się z lekarzem/dietetykiem po 1 tygodniu rozpoczęcie leczenia w celu oceny tolerancji leku, z uwzględnieniem możliwości zmiany dawki i postaci leku- tabletki, krople, roztwór. Preparaty z żelazem najlepiej przyjmować na czczo lub 30-60 min. przed posiłkiem.
Kontrola:
Hemoglobina, wskaźniki czerwonokrwinkowe, poziom ferrytyny i
CRP należy sprawdzić 6–8 tygodni po rozpoczęciu leczenia w celu oceny odpowiedź na leczenie.
Podsumowując diagnostyka i uzupełnienie niedoboru żelaza zanim rozwinie się niedokrwistości może złagodzić objawy i poprawić jakości życia pacjent. Niedobory żelaza można uzupełnić przez odpowiednio zbilansowaną dietę i suplementację. Jeśli rozpoznajesz u siebie objawy niedobory żelaza, masz obfite miesiączki, stosujesz leki IPP, jesteś po operacji bariatrycznej skontaktuj się z dietetykiem klinicznym, dietetyk Olsztyn w celu diagnozy i leczenia niedoboru żelaza.
Literatura: